Tentoonstelling 'In alle staten. Stinzen en staten in Fryslân',
Leeuwarden
Tresoar, Leeuwarden10 Februari 2005 – 30 April 2005 ; bezocht donderdag 28 April
De aankondiging sprak over een drietal thema’s:
- De historische ontwikkeling van stinzen en staten
- Vrijetijds besteding van de bewoners
- Tuinaanleg rondom Stinzen en Staten
Nou suggereert dit een grote tentoonstelling, maar dat was niet zo. Een niet al te grote tentoonstelling, maar ėėn met een aantal fantastische objecten. Een aantal tuinontwerpen, plattegronden en vogelvluchten van een aantal Friese tuinen in de formule stijl. En maquettes van een 4-tal stinzen. En daarnaast tekeningen, afbeeldingen, schilderijen van stinsen en bewoners, genealogieën en heraldische tekeningen., boeken.
En tot slot een korte film over de state Groot Terhorne. Een rondgang om en door de 19de eeuwse maquette van Groot Terhorne.
Tuinontwerpen, plattegronden en vogelvluchten:
Heeremastate (Joure), 1730
Baroktuin.
Heeremastate (Joure), 1750
Vogelvlucht over deel van de formele aanleg. Het grand canal, het bergje met sierhelling en de belvedere op de top.
Groot Terhorne (Beetgum), 1729, toegeschreven aan Daniël Marot
Tuinontwerp van formele aanleg.
Groot Terhorne (Beetgum), 1736, Nicolaas Ypeij
Vogelvlucht van de tuinaanleg van en met de state Groot Terhorne.
Uitvoering van ontwerp van Daniël Marot. Detailinvullingen door Jacob Marot.
Mooi om de vogelvlucht en het ontwerp naast elkaar te leggen en de realisatie (of niet) te zien. Een 'zoek de 10 verschillen'.
Osingastate (Langweer), 1725
Ontwerptekening achtertuin/overtuin.
Een getrapt versmallende waterpartij gericht op een molen buiten de tuin.
Tekening verder opgesierd met tekengereedschappen, tekeningen van state, koepel/poort, kerk en 2 huisjes
Haniastate (Holwerd), 1725
Opmetingstekening van de tuinen van deze state. Lange middenas, smal langgerekt perceel. Fraaie tekening die ik nergens eerder had gezien.
Klein Hermania (Minnertsga), begin 18e eeuw
Vogelvlucht.
Vijversburg (Tytsjerk), 1786, Bulthuis
zie tekening artikel maquette Vijversburg
Maquettes van
- het huis Vijversburg te Tytsjerk uit circa 1880 ; meer in artikel Maquette Vijversburg uit 1875 - tentoongesteld bij Tresoar tot 30 april 2005
- de state Groot Terhorne (gesloopt) te Beetgum uit 1879 ; bevat alle kamers, inclusief behang uit het oorspronkelijke gebouw
- de Schierstins te Veenwouden uit 2005
- de Albadastins (gesloopt) te Poppingawier uit 2005
Van Tresoar
Tresoar opende op 9 februari 2005 in het kader van het Jaar van het
Kasteel de expositie 'In alle staten. Stinzen en staten in
Fryslân'. Friesland kende in de middeleeuwen honderden stinzen en
na 1500 een groot aantal staten. Van deze gebouwen is een klein aantal
overgebleven. Friesland heeft nog één stins, de
Schierstins in Veenwouden. Er is wel veel materiaal bewaard gebleven.
Aan de hand van maquettes, schilderijen en tekeningen wordt duidelijk
gemaakt wat stinzen en staten zijn. Door het Jaar van het Kasteel staan
de kastelen en historische buitenplaatsen landelijk in de schijnwerpers.
De expositie laat een tweetal unieke maquettes zien van staten in
Friesland: het huis Vijversburg te Tytsjerk uit circa 1880 en de state
Groot Terhorne te Beetgum uit 1879. Deze maquette bevat alle kamers,
inclusief behang uit het oorspronkelijke gebouw, dat in 1879 is
afgebroken. Van het interieur van de maquette is een film gemaakt, die
tijdens de expositie wordt getoond.
Klik hier voor een fragment uit deze film. (10Mb, 1 minuut)
Daarnaast is speciaal voor deze expositie van de twee typen stinzen een
maquette gemaakt. De Schierstins is een voorbeeld van het type
torenstins en de gesloopte Albadastins, die oorspronkelijk te
Poppingawier stond, is het voorbeeld van een type zaalstins.
Het groepsportret van de bewoners van Groot Terhorne, de familie Thoe
Schwartzenberg, is één van de portretten die een beeld
geeft van de bewoners van stinzen en staten. Daarnaast zijn er een
aantal werken aanwezig van de befaamde schilder Adriaan van Cronenburg.
In de vele vrije tijd hielden statebewoners zich bezig met het
vervaardigen van uitgebreide genealogieën en heraldische
tekeningen. Een 3,5 meter brede kwarierstaat van de familie Burmania,
een stamboom van de familie Van Haren en een keuze uit de verzameling
bijzondere boeken zijn stukken die aangeven hoe de bewoners invulling
gaven aan hun vrije tijd.
De expositie toont ook tekeningen van baroktuinen, die de bewoners van
staten in de 18e eeuw lieten aanleggen. Eén van deze
ontwerptekeningen is van de beroemde tuinarchitect Daniël Marot.
De expositie werd op woensdag 9 februari geopend en is te bezichtigen
tot 1 mei 2005 bij Tresoar, Boterhoek 1 te Leeuwarden.
Van Tresoar
Staten en stinzen in Friesland
in het kader van 'Het jaar van het kasteel'
Op woensdagmiddag 9 februari (16.00) wordt in Tresoar een
tentoonstelling geopend over Stinzen en Staten in Friesland. De
tentoonstelling is gecentraliseerd rond een drietal thema’s:
* De historische ontwikkeling van stinzen en staten.
* Vrijetijds besteding van de bewoners.
* Tuinaanleg rondom Stinzen en Staten.
Bijzonder in de tentoonstelling is een korte film van de cineast Anton
Stoelwinder over de state Groot Terhorne. Met behulp van
gespecialiseerde technieken neemt hij ons mee op een rondgang door de
maquette van Groot Terhorne. Deze 19de eeuwse maquette is ook een van
topstukken in de tentoonstelling.
Klik hier voor een fragment uit deze film. (10Mb, 1 minuut)
Voor het onderwijs is er een speciaal programma dat bestaat uit de
volgende onderdelen:
* Bezoek aan de tentoonstelling
* Drama in Dekema. Op Dekemastate in Jelsum worden
de leerlingen middels “living history” onderdeel van een
historische gebeurtenis.
* Bouw zelf een maquette van een Stins of State.
Scholen worden uitgenodigd om met materiaal naar keuze een stins na te
maken of een eigentijdse state te ontwerpen. De resultaten worden
tentoongesteld in de bibliotheek van Stiens.
Wilt u meedoen aan één of meer van deze educatieve
activiteiten dan kunt u contact opnemen met Binne Reitsma. U kunt hem
bereiken via het algemene telefoonnummer van Tresoar (058-7890789) of
via E-mail: info@tresoar.nl.
Aan de tentoonstelling zijn een viertal lezingen gekoppeld.
1. 10 maart
drs. Paul Noomen: Middeleeuwse stinzen
in Friesland
2. 24 maart
Dr. Yme Kuiper: Leven naar de seizoenen,
buitenplaatscultuur in de lange 19e eeuw.
3. 14 april
Syb Eldering: Het ontwerpen van een
state in de 20e eeuw
4. 28 april
drs. R.L.P. Mulder-Radetzky: De
historische ontwikkeling van de tuinaanleg bij staten en buitenplaatsen
in Friesland.
De lezingen beginnen om 20.00 uur en zijn gratis toegankelijk voor de
Vrienden van Tresoar. Voor andere belangstellenden is de toegang €
2.50. Reserveren kan bij de receptie van Tresoar (058-7890789).
Van Friesch Dagblad
Van defensief bolwerk naar woonhuis
Leeuwarden – De stinzen en staten die Fryslân ooit kende zijn vrijwel allemaal ten prooi gevallen aan de slopershamer. Maar er is nog wel veel materiaal dat aan die gebouwen herinnert. Een deel van dat materiaal is sinds woensdag in Leeuwarden te zien op een expositie in Tresoar. De tentoonstelling heet In alle staten. Stinzen en staten in Fryslân .
Het interessante van de expositie is dat er spullen worden getoond die maar zelden de depots van de diverse culturele instellingen verlaten. Dat is bijvoorbeeld het geval met het gedicht dat B. Tolling schreef naar aanleiding van de dood van Pieter Edzard van Harinxma thoe Slooten. Dit gedicht werd in 1708 in Leeuwarden door Hero Nauta op zijde gedrukt.
De tentoonstelling is gemaakt naar aanleiding van het Jaar van het Kasteel. In Fryslân is maar één kasteel gebouwd – het Sjaardemaslot in Franeker. Maar de provincie kende wel veel andere verdedigbare gebouwen. Dat waren de stinzen of stenen huizen. De eerste stinzen verrezen in de twaalfde eeuw, toen steen voor het eerst in Fryslân als bouwmateriaal werd gebruikt. Het dure bouwmateriaal was alleen betaalbaar voor de maatschappelijke bovenlaag, gevormd door de adel. Die kon zich in roerige tijden in de stinzen terugtrekken. Deze gebouwen stonden op een verhoging (wier) en waren omgeven door een gracht of een aarden wal. Veel stinzen zijn in de zestiende eeuw afgebroken toen ze, door de uitvinding van het buskruit, hun functie van verdedigingsbouwwerk hadden verloren. Soms zijn ze daarna opgenomen in de nieuw gebouwde meer comfortabele woonhuizen, de staten. Daarvan telde Fryslân enkele honderden. Er is maar een klein aantal bewaard gebleven. De meeste staten zijn in de tweede helft van de achttiende eeuw en in de negentiende eeuw gesloopt.
Het eerste dat de bezoeker op de tentoonstelling krijgt te zien zijn twee maquettes, een van de Schierstins in Veenwouden en een van de Albadastins in Poppingawier. De Schierstins is de enige overgebleven stins in Fryslân. De Albadastins is afgebroken. Beide maquettes zijn speciaal voor de expositie gemaakt door restaurateur Ben Wielheesen. De maquette van de Albadastins maakte hij aan de hand van de enige tekening die er nog is van deze stins: een prent van J. Stellingwerf uit 1722. Ook die is op de expositie te zien.
De bewoners van de staten lieten zich graag vereeuwigen door een schilder. Op de expositie hangen prachtige portretten van Watze van Cammingha (circa 1518 – 1576), eigenaar van Oenemastate in Wirdum, en van zijn vrouw Frouck van Haerda, die overleed in 1584. Beide doeken zijn gemaakt door de befaamde schilder Adriaan van Cronenburg. Er hangt ook een portret van Rienck van Cammingha (circa 1528 – 1598), met op de achtergrond de Camminghaburg. Deze state stond op de plaats van het huidige Cambuurstadion.
Het gedeelte over de vrijetijdsbesteding van de Friese adel is vooral gevuld met ontwerptekeningen van de tuinen die de adel bij de staten lieten aanleggen. Er hangt onder meer een tekening uit circa 1725 van de barokke achtertuin van Osingastate in Langweer. Ook de stinzenplanten komen aan bod, via een fotocollage van natuurfotograaf L. Calsbeek. Bijzonder is verder nog de maquette van Groot Terhorne te Beetgum. Deze maquette werd in 1879 gemaakt door de laatste bewoner van de state, Georg Wolfgang Carel Duco baron thoe Schwartzenberg en Hohenlansberg. Cineast Anton Stoelwinder maakte voor de expositie een korte film over Groot Terhorne. In de film neemt hij de kijker met behulp van gespecialiseerde technieken mee op een ‘rondgang’ door de maquette.
De expositie bestaat uit drie delen: een algemeen deel over de Friese stinzen en staten, een deel over de bewoners en een deel over de vrije tijdsbesteding van die bewoners. Getoond worden tekeningen, schilderijen, oude en nieuwe maquettes en bijzondere boeken die de bewoners lazen. Het materiaal is onder meer afkomstig uit het Fries Museum, het Nationaal Archief in Den Haag en uit de depots van Tresoar.