Cascade-weblog 2005

Op een goed uiteinde en een nog beter vervolg... (31-dec-2005)

...en veel tuinhistorische dwaalgenoegens in 2006 JH

Reacties:

Carla Oldenburger:
Het Bestuur van Cascade wenst al haar vrienden een heel gelukkig en gezond 2006. Jan. onze webmaster wenst ons hierboven veel historische dwaalgenoegens, maar uw voorzitter wenst u ook vele "coming outs", en dat slaat dan op de resultaten van wetenschappelijke onderzoekingen, naast heel eenvoudig, het vinden van nieuwe wegen en paden in ons vak. De Cascade-weblog kan ons daar zeker bij behulpzaam zijn. Hopelijk zullen velen dit medium in het nieuwe jaar gaan ontdekken en gebruiken. De cascade met haar eeuwig stromend water is voor ons het symbool voor een eeuwig aanhoudende stroom van kennisverwerving, kennisbundeling en kennisoverdracht.

Veluwezoom (31-dec-2005)

In de loop der tijden ben ik op veel plekken in archieven geweest met mijn camera. Ook op plekken waar geen gemakkelijke vrije toegang is. Ik denk dus dat ik een boel plaatjes heb die weinigen kennen. Ik wil wel eens proberen of deze weblog een goeie manier is om zulke afbeeldingen te publiceren. Ik maak er raadseltjes van: wie kent dit plaatje. Niet om uw kennis te testen, of om een wedstrijd te organiseren, maar om een discussie op gang te brengen waarin nieuwe gezichtspunten boven water kunnen komen.

Hier komt de eerste:

In 1998 was ik opnames aan het maken van de prenten van Beekhuizen in de topografische collectie van de Arnhemse Musea. Ruud Borman, de toenmalige conservator, zag met welk onderwerp ik bezig was, en kwam met een boek aanlopen, dat, naar hij zei, niet in de catalogus was opgenomen. Het betrof een album met afbeeldingen van van alles langs de Veluwezoom aan beide kanten van Arnhem, meen ik. Het zou gemaakt zijn door een Duitse kunstenaar die hier een zomer had doorgebracht omstreeks 1790. Er staat van alles in. Kastelen, parken, watervallen, dorpsgezichten. Ik heb er toen een paar van gefotografeerd, en daar zijn er ook nog van mislukt. Maar deze niet. WO

Reacties:

Jan Holwerda:
Gevonden, Hof te Dieren (Dieren). Geen parate kennis, maar had de afbeelding ooit ergens gezien. Gelukkig had je al Veluwezoom vermeld. Dat maakte het iets gemakkelijker. Ik vond de afbeelding terug in 'De Nederlandse Buitenplaats' van Jhr. Dr. H.W.M. van der Wijck, pag. 462. Met ondertitel 'Het Hof te Dieren, aquarel uit het schertsboek van een onbekende Duitse artiest einde 18de eeuw. Coll. Gem. Museum Arnhem'. In het boek in zwart-wit en veel kleiner, dus nu in kleur en groter, is een aanwinst om de afbeelding zo te zien.

Vaak genoeg langs Hof te Dieren gereden (aantal jeugdjaren in De Steeg gewoond), maar nog nooit bezocht ; staat nog op het lijstje.

Carla Oldenburger:
Goed dat je het gevonden hebt Jan. Ik kende de afbeelding niet, maar had het wel al aan een ander cascade-lid gesuggereerd. Dit is net zo'n geval van wat de vogelaars van Willem Overmars noemen "general shape and behaviour", ook al is het geen plant of dier. Zo'n groot huis en dan aan de Veluwezoom en dan zo te zien aan de gevels met middeleeuwse en renaissance-kenmerken, dat kan alleen maar Hof te Dieren zijn, ook al weet je niet hoe dat er heeft uit gezien. Het interessante van deze tekening is bovendien dat het zo romantisch is met die muurbeplanting tussen de ramen, die niet-gladgemaaide oeverbeplanting en die overhangende boom. Alleen daarop is dit plaatje al eind 18de eeuw te determineren. Je bedoelt overigens vast niet een schertsboek, maar een schetsboek. Dank je wel Willem voor deze foto. Kunnen we nog eens in een lezing over landschapsstijl gebruiken.

Willem Overmars:
Ja, allemaal goed. Van Der Wijck wist toch echt al die dingen te vinden. Maar nu komen de leuke vragen. Wie zou die " duitse schilder" kunnen zijn. Het gebouw is in 1795, meen ik uit het hoofd, afgebrand; de datering is dus voor 1795.
En hoe verhoudt dit plaatje zich tot de oudere gedrukte serie prenten van Hof te Dieren. Het lijken wel andere gebouwen.

Willem Overmars:

Hierbij nog een tekening van Middachten uit hetzelfde album.
Uit dezelfde serie van de Duitse kunstenaar:
Middachten van voor 1795

Carla Oldenburger:
Ik dacht nog, als iemand het zou moeten weten, ik bedoel wie die tekenaar zou kunnen zijn, dan is het Wilhelm Diedehofen uit Cleve, maar daar hebben we geen email-adres van. En dan nog andere plaatjes van Dieren. Ik zit niet meer in Wageningen, dus dat moet Liesbth maar eens bekijken. Wel heb ik hier in het boek van Louise van Everdingen: Het Loo, De Oranjes en de Jacht (1984) een repro van een gravure van Petrus Schenk (1698), waarop te zien is "Huis te Dieren van achteren vlak tegen het apartement des Konings", met de toren en de twee renaissance-gevels, overeenkomstig de tekening van de onbekende Duitser.

Jan Holwerda:
In het eerder genoemde 'De Nederlandse Buitenplaats' van van der Wijck staat op pag. 463 een detail van de 'Caerte van Dieren' door Barent Elshoff uit 1728. Hierop staat, schuin van boven gezien, het gebouw met 2 renaissance-gevels en het langwerpige deel ernaast. Maar de afbeelding is met beide gevels aan de linkerzijde terwijl de afbeelding van Willem ze aan de rechter kant heeft. Verder is er geen torentje tussen de 2 gevels.

Nu is van boven te zien dat 'de achterkant' ook 2 gevels en een langwerpig deel heeft (en zelfs hetzelfde aantal schoorstenen). Dus de afbeelding van Willem lijkt dus aan de andere zijde van het gebouw te zijn. De hoektoren als rechtsachter bij Willem, is de hoektoren als linksvoor bij Elshoff.

Willem Overmars:
Zou het voor de lezertjes niet leuk zijn als de genoemde afbeeldingen ff erbij gezet zouden worden ?

Jan Holwerda:
Ik zal afbeeldingen en kaarten die ik in boeken vind 'bijeenharken' tot een document. Maar nu alvast iets wat direct online aanschouwd kan worden.

Gelderland in Beeld, de gedigitaliseerde beeldcollectie van de Gelderland Bibliotheek, kent o.a. zo'n 4000 afbeeldingen van Gelderse kastelen (geschonken door de heer D.J.G. Buurman, voormalig directeur van de Stichting Vrienden der Geldersche Kasteelen). In Kastelen in Beeld, kies Dieren in 'Kies een plaats' en een serie van afbeeldingen volgt. De 1ste afbeelding laat na aanklikken en inzoomen het huis zien. In de 2de serie van 9 geeft de 2de afbeelding nog duidelijker het huis, van dezelfde zijde als de afbeelding van Willem, weer. Kijk ook zeker de andere afbeeldingen door, met o.a. de waterdoolhof, de grotten, de wijnbergen en meer.

Docomomo Nederland (30-dec-2005)

Sanatorium Zonnestraal, Hilversum Docomomo Nederland is een werkgroep van de internationale organisatie voor het DOcumenteren en COnserveren van gebouwen en stedenbouwkundige en landschappelijke ensembles van de MOdern MOvement (Moderne Beweging). De periode die wordt bestudeerd loopt voorlopig van 1945 tot ca. 1970. Het doel van Docomomo is het bevorderen van kennis van, en waardering voor het Nieuwe Bouwen in Nederland door middel van het in kaart brengen en aandacht geven aan de erfenis en het gedachtegoed van deze architectuur, landschapsarchitectuur en stedenbouw.

De halfjaarlijkse Nieuwsbrief no.10 (24 p.) kwam onlangs uit, gewijd aan het thema Landschappen. Zowel het grootschalige landschap, als ook het stadsgroen en de kleinere tuinen zoals vormgegeven door tuin- en landschapsarchitecten en stedenbouwers in de geest van het modernisme. Verschillende schaalniveaus worden behandeld: polder, bos, tuinstad, stadspark, landgoed en privétuin. Auteurs: M.J.Vroom (inleiding); Marinke Steenhuis e.a.(stand van onderzoek); Vincent van Rossem (stedelijk groen); Frank Foole (n.a.v. boek Van Pendrecht tot Ommoord); Mireille Dosker (Beatrixpark A'dam); Leo den Dulk (Mien Ruys); Peter de Ruyter (landschapsplan Zonnestraal); Dorine van Hoogstraten (De Groene Stad); Juliet Oldenburger (ommuuurde tuin van P.A.M.Buys). Bijna een Cascade-aangelegenheid dus.

Zeker de moeite waard om kennis te nemen van de aanpak van deze werkgroep. Voor verdere informatie zie www.docomomo.nl.

De belangrijkste tuin- en landschapsarchitecten uit deze periode zijn Mien Ruys (1904-1999); Hein Otto (1916-1994); Nico de Jonge (1920-1997); Hans Warnau (1922-1995); Wim Boer (1922-1999); Pieter Buys (1923-19nu). Van Mien Ruys, Hein Otto en Wim Boer zijn archieven aanwezig in Speciale Collecties, Bibliotheek Wageningen UR.

'Tastbare Tijd' en online cultuurhistorische kaart (29-dec-2006)

Cascade Nieuwsbrief 8 vermeldde reeds het boek Tastbare Tijd. Cultuurhistorische atlas van de provincie Utrecht van de hand van Roland Blijdenstein. Een boek dat ik met mijn verjaardag heb gehad. Buitengemeen fraai. Een bladerboek, een leesboek, fantastische foto's, kaarten, luchtfoto's en tekst.

Tot nu toe van voor naar achter en terug doorgebladerd, en her en der een snap gelezen. Zou er voor iedere provincie zo'n boek uitkomen, dan kocht ik ze allemaal. En natuurlijk zijn er ook wel kritische puntjes aan te wijzen en ongetwijfeld meer bij nauwkeurig doornemen. Al één en ander via Internet editie van Reformatorisch Dagblad en in Erfgoedblad van Utrecht, nummer 3 herfst 2005 (aan het eind).

Maar ik kwam ook iets anders tegen wat niet alleen een indruk van het kaartmateriaal als in het boek geeft, maar ook een zeer waardevolle aanvulling op het boek zelf vormt. Op de site van de provincie Utrecht is het thema Cultureel Erfgoed met o.a. Cultuurhistorische atlas. Op deze page is via Cultuurhistorische kaart een kaartviewer te starten. Maximaliseer het venster en ga spelen. Inzoomen, uitzoomen, slepen, verschuif tijdlagen, haal informatie op en heb voldoende geduld om het kaartbeeld steeds te laten laden. Je avond vliegt voorbij. Een buitengewoon fraaie applicatie!! JH

Nogmaals Erik A. de Jong, Clusius Leerstoel, 2006 (28-dec-2005)

In de log van 18 december werd reeds de collegereeks met Prof. Dr. Erik A. de Jong vermeld, de Clusius Leerstoel. Voor deze reeks wordt o.a. Landscape Design. A Cultural and Architectural History van Betsy Barlow Rogers gebruikt.

Om een indruk van dit werk te krijgen moet u de site van Betsy Barlow Rogers eens bekijken. Onder Books is al veel van het boek te zien. Onder Lectures staat een 7-tal Powerpoint presentaties met materiaal uit het boek en/of aanvullende illustraties (zipped pdf files, bekijk de .pdf file met Actual Size / 100% om illustraties scherp te krijgen)

Reacties:

Carla Oldenburger:
Ik kon het niet laten om meteen een aantal powerpoint presentaties te bekijken. Ik zelf ben ook een soort canon van de tuin- en landschapsarchitectuur in de loop van de cultuurhistorie (Nederland) aan het opzetten in de vorm van powerpoint presentaties. Dat is een heel werk, vooral als je er ook nog de juiste titels onder wilt zetten en er commentaar bij wilt opnemen. Daarna kan je deze presentaties natuurlijk in allerlei vormen en variaties gebruiken. Dus het is de moeite waard. Het zijn prachtige plaatjes. De serie Italiaanse Renaissance en de serie Middeleeuwen zijn in ieder geval prachtig. Op de rest ga ik me nu verheugen. Ik kan het iedereen aanraden. Het boek trouwens ook. Nu 15 % afgeprijsd. Heel goed dat Jan ons op deze site attendeerde.

Jan Holwerda:
Nou dan heb ik er nog één. Presentaties in het kader van Introduction to Landscape Architecture van Dr Richard John. Colleges met als doel 'To develop an awareness of the tools and methods of analysis and historical inquiry with regard to gardens and landscape. To familiarize students with the ecological and philosophical issues currently facing the profession of landscape architecture. To foster an understanding of historical principles of design and approaches to problem-solving with a view to enhancing students' abilities in the studio both in design development and communication'

Als een presentatie is 'geopend' in de browser kan de presentatie via File>Edit with Microsoft Powerpoint for Windows gedownload en vervolgens op je PC gesaved worden.

En Carla, moge dit materiaal je motiveren tot iets moois betreffende een Nederlands overzicht. Ik wacht vol spanning af.

Impressies Vakblad Tuin en Landschap 2005 nr 26 (28-dec-2005)

Piet van der Eijk wilde opnieuw verwijzen naar artikelen uit Tuin en Landschap en leverde het navolgende.

Impressies uit Vakblad Tuin en Landschap het blad voor de groenvoorziening 22 dec. 2005 (27 jaargang nr. 26)

4 Artikelen over kasteeltuinen met prachtige foto's.

Drummond een hommage aan Schotland. Een fantastische tuin waar de eerste omschrijving dateert van 1491. Het ontwerp van Kennedy is nog steeds zichtbaar. Twee diagonale lijnen die het Andreaskruis vormen (bijna 5 ha groot). Als je na 1,5 km beukenlaan en 307 bomen op het bovenste terrasdeel komt zie je de majestueuze tuinen. WOW is dan de meest gehoorde kreet volgens het hoofd groen. Voorpret via www.drummondcastlegardens.co.uk

Ravesteyn: Eeuwenlang zijn op het Zuid Hollandse Voorne-Putten de restanten verborgen geweest van de ruïne van kasteel Ravesteyn. De historische tuin is door de watersnoodramp van 1953 volledig overspoeld en nagenoeg verdwenen. Rondom de ruÃ¯ne en het ambachtsherenhuis liggen 4 tuinen. Twee zijn privé en twee zijn in de zomer te bezichtigen. Lees het artikel en bezoek de website en geniet www.ruineravesteyn.nl

Villandry : 52 km buxushaag, 4 maanden leilinden snoeien, jaarlijks 250.000 planten aanbrengen. Enorme aantallen en hoeveelheden. Een prachtige strakke vormtuin met thema's als Liefde, Muziek en Water. Bijzonder gebruik van groente en fruit soorten. Het hele jaar door open maar wel een stukje rijden te weten 240 km onder Parijs. Een informatief artikel, meer informatie www.chateauvillandry.com

Belsay Hall Een zeer bijzondere kasteeltuin met 3000m2 zeer aparte en wel 200 jaar oude beplanting. Het kastelencomplex is rond 1200 gesticht en in de 17-de eeuw heeft de Middleton family zijn stempel gedrukt. Het kasteel en de tuinen zijn sinds 1980 in beheer van English Hermitage die zich inzet voor behoud van het Brits cultureel erfgoed. Zie ook www.english-heritage.org.uk, via zoek Belsay Hall.

Meerssenhoven met een 'omgekeerde ganzenvoet' (26-dec-2005)

Ik was donderdagavond 15 december naar een lezing van Willem Overmars gegeven in het kader van de opleiding 'Tuinkunst & Parken, historie en instandhouding'. Een lezing over een 2-tal voorbeelden zijn werk, te weten het landgoed Schoonoord te Zeist en Meerssenhoven in Zuid-Limburg. Een opmerking over Meerssenhove wilde ik hier ook plaatsen. Meerssenhoven kent een 'omgekeerde ganzenvoet' (patte d'oie).

Is er een verklaring voor deze 'omkering'? Je zou hem vanaf de kant van het huis verwachten uit te stralen. Zijn er ook andere voorbeelden?

Hierboven ter illustratie een kaartfragment met Meerssenhoven en de 'omgekeerde ganzenvoet' uit Kastelen in Limburg. Burchten en landhuizen (1000-1800), hoofdstuk Tuinen, parken en landschappen... (pag. 92) JH

Reacties:

Carla Oldenburger:
Dit kaartdetail achtervolgt mij al jaren.Ik was eens in het kader van een "oculaire" inspectie met leden van de de Cie. Buitenplaatsen/Raad van Cultuur hier ter plaatse en we waren toen zeer enthousiast te ervaren dat deze patte d'oie ook in het veld nog was waar te nemen, zij het wat vaag. Waarschijnlijk stellen de bosjes binnen de patte d'oie hakhoutbossen voor (met enige rustplaatsjes en een eenvoudig doolhof, ter vermaak) en deze plachtte men vaak aan het oog te onttrekken vanwege een rommelig gezicht. Tenzij men er hoge hagen rondom plantte. Tussen het hakhoutbos en het kasteelcomplex ligt zo te zien een boomgaard en deze wilde men hoogstwaarschijnlijk niet omkappen ten gunste van het hakhoutbos. Toen men tot dat besluit was gekomen en er voor had gekozen het hakhoutbos wat verder op langs de as aan te leggten, koos men waarschijnlijk ook voor een "omgekeerde" patte d'oie, omdat de ingang nu niet meer vanaf het huis noodzakelijk was, maar makkelijker toegang verschafte vanaf het einde van de aanleg. Of hier een weg of pad liep geeft de kaart jammergenoeg niet aan. Is dat een plausiebele verklaring? Wie volgt met een andere oplossing?

Jan Holwerda:
Ik denk niet dat er een (latere) toegang vanaf het einde van de aanleg is geweest. Ik heb dit proberen te checken via kadastrale kaarten als beschikbaar via De Woonomgeving Via Zoek, Perceelinfo OAT, Provincie Limburg, Kadastrale Gemeente Itteren, Sectie/Naam B | La Geul en dan knop Toon Minuutplan. In geprojecteerde kaart is rechtsboven Meerssenhoven te vinden. Met inzoomen wordt meer en meer duidelijk. Het centrale punt van de patte d'oie ligt op de kadastrale grens, maar een weg is daar niet te vinden. Volgens mij ook niet op de aangrenzende kadastrale kaart. Overigens is rechtsonder het bij Meerssenhoven behorende sterrebos te vinden (nu verdwenen in de Beatrixhaven van Maastricht).

Verder laat bovenstaande illustratie, middels inzoomen, in het centrale punt van de patte d'oie een aantal half-cirkel vormige ringen zien. Een verdieping? Een ophoging? In ieder geval lijkt het iets wat aandacht vraagt, iets wat trekt, iets wat een centraal punt rechtvaardigd.

Carla Oldenburger:
Normaliter duiden een aantal van halfcirkelvormige ringen vaak op een (oplopend) theater (dwz de zitplaatsen), maar dat lijkt me hier niet van toepassing, omdat de richting van de halve cirkels duidelijk maakt waar het "toneel" zou moeten zijn, namelijk op de kaart onder dit punt waar de drie lanen van de patte d'oie bijeenkomen, en dat is vreemd, want dat is dus buiten de eigendomsgrens, aannemende dat de grens tussen 1817 (het jaar van bovenstaande kaart) en 1832(?) het jaar van de kadasterkaart, niet is veranderd.
Een andere oplossing zou kunnen zijn dat dit punt als einde van de buitenplaats een uitzichtpunt vormt met de mogelijkheid ver over het aangrenzende land te kijken. Maar wat is daar te zien?

Jan Holwerda:
Via/in KICH denk ik het gevonden te hebben.

Uit de te vinden Beschrijvingen bij Meerssenhoven volgt o.a. 'In structuur en in detail gaaf bewaarde kleinschalige 18de-eeuwse formele tuinaanleg gesitueerd op een smal langwerpig perceel. Het hoofdkenmerk van de aanleg wordt gevormd door de as van symmetrie die zowel de gebouwen rangschikt als de structuur van het park bepaalt. Achter het, binnen een rechthoekige omgrachting gelegen, huis loopt de met linden beplante hoofdlaan eindigend in een halfrond rondeel met heuveltje, waarop een theekoepel stond. De laan, die deels is verhard (door gras overwoekerd) en verder met gras is begroeid, wordt geflankeerd door grasparterres; deze kende oorspronkelijk een geometrische aanleg zoals de Tranchotkaart uit het begin van de 19de eeuw laat zien. Halverwege de laan is een kruising met een met linden beplante dwarsas. De kruising wordt gemarkeerd door een rondeel, oorspronkelijk met waterkom in het midden; de dwarsas markeert de overgang van de grasparterres naar het bosquet. Het bosquet wordt doorsneden door twee diagonale lanen die tezamen met de hoofdlaan een "patte d'oie" vormen; in het bosquet de resten van een doolhof met coniferen. Het bosquet wordt omsloten door een carre van lanen.'

In Zoek, in Plaatsnaam tik Maas, 'Kies Plaats' volgt, kies MAASTRICHT. Dan volgt Straatnaam, tik Meers, 'Kies STRAAT' volgt, kies MEERSSENHOVEN. De kaart volgt. Check 'Alle cultuurhistorie' en click 'Werk de kaart bij'. Met 'Verplaats' (het handje) is heel Meerssenhoven in beeld te brengen. Nu zijn alle objecten zichtbaar. Click 'Informatie' en click een object in de kaart en info volgt.

Carla Oldenburger:
Ik heb de kaart met de beschrijving (i.e. de redengevende omschrijving van de rijksbeschermde buitenplaats M.) gevonden. Opmerkelijk vind ik hieraan de laatste in de vorige reactie aangehaalde zin: "het bosquet wordt omsloten door een carrÃ© van lanen". Dit zou betekenen dat er wel een laan liep (en loopt?) langs de halfcirkelvormige plaats waar de lanen van de patte d'oie bijeen komen en dat men vanaf hier het rondeel en de hele aanleg mogelijk ook kon betreden. Het feit dat de theekoepel op een heuveltje stond suggereert een weids uitzichtpunt.

Willem Overmars:
Leuke discussie.
Ik heb het rapport op mijn website gezet.
www.wildernis.com
Kijk onder ' boekwinkel'.
Het kan met de ligging van Meerssenhove te maken hebben. Het halve rondeel aan de oostkant (beneden op de kaart) kijkt uit richting het landgoed Vaeshartelt. Het terrein gaat daar omhoog, en je kijkt uiteindelijke tegen de steile wand van het limburgse heuvelrug aan. heel mooi, overigens, maar andermans land.
Maar volg je vandaaruit de 2 lanen van de ganzenvoet, richting noordwesten en zuidwesten, dan kijk je op het eind van die lanen allereerst uit over het landgoed zelf.
Meerssenhove is ahw een buitenplaats in een groot ontginningslandgoed. Aaan de noordkant liggen akkers en weilanden, aan de zuidkant boomgaarden en een elzenbroekbos-sterrenbos. De lanen zijn in ieder geval daarop gericht.
In groter verband kijk je in beide richtingen vanuit een hoge ligging over het lagere dal van de Maas uit. aan de noordkant over het maasdal en de hellingen van het Bunderbos, een van de mooiste uitzichten van nederland. Aan de zuidwestkant over de maas en maastricht. Ook niet mis.
Misschien zit 'm de genius of the place dus in de geografische ligging en de structuur van het landgoed. Maar het blijft gissen.

Willem Overmars:
Staan er omgekeerde ganzevoeten in Dezallier, trouwens ?

Carla Oldenburger:
In heb geen Dezallier bij de hand om dat na te zien, maar wat doen we nou eigenlijk moeilijk? Zie de plattegrond van Beeckestijn van J.G.Michael (1772). Wat zien we? een omgekeerde ganzenvoet aan het eind van het formele tuindeel. En als je deze in het veld kent, weet je dat de twee schuine lanen bijeen komen op de wal (ook wel terras genoemd) die de formele tuin afsluit en dat dat verhoogde punt ook de functie heeft om enerzijds terug te kijken naar het huis, en anderzijds de andere kant op te kijken over het landschappelijke deel, door de centrale laan, naar de tempelpoort aan het eind van de as. Zie de welbekende kaart van Beeckestein. Het rondeel met verhoogd tuinprieel aan het eind van de as van Meerssenhoven komt overeen met het snijpunt van lanen op verhoogd terras, op Beeckestijn.

Willem Overmars:

Een kaart van Meerssenhove uit 1817.
Uit deze kadastrale kaart van 1817/1832 blijkt het dubbele karakter van Meerssenhove goed. Achter het huis ligt wat je zou kunnen noemen de ' buitenplaats', met de ganzevoet. Ik heb het bezit van Meerssenhove 1832 ingekleurd, en dan zie je dat de rechthoekig ingedeelde percelen links en rechts van de kern bij het geheel horen. Twee schuine strepen op de kaart geven aan waar nu de beatrixhaven begint en het Julianakanaal ligt. In blauw zijn de waterlopen aangegeven. In tijden van veel (kwel)water kon het landgoed het water vrij naar beneden laten aflopen. In droge tijde werd water aangevoerd vanuit het brongebied ten oosten van het landgoed; er moest ook water doorgeleverd worden aan het landgoed Haertelstein, dat westelijker lag, in de dalvlakte van de Maas.

Martin van den Broeke:
Volgens mij leidt de term "omgekeerde" ganzevoet tot verwarring: immers, een ganzevoet gaat niet per definitie uit van het huis maar kan ook op het huis gericht zijn of geheel los van het huis liggen. Op de plattegrond van Meerssenhove gaat het kennelijk om een koepel of bergje met uitzicht op het omringende platteland en tevens een driezicht naar het huis.
Carla wijst terecht op Beeckestijn waar iets dergelijks ook voorkomt. De Turkse tent op Waterland (te zien in De Leth) is ook zo'n voorbeeld, terwijl in de late achttiende eeuw op Walcheren ook minimaal 2 van deze ganzevoeten lagen die hun vertrekpunt vonden bij een tuingebouw:
1. Den Dolphijn bij Middelburg, waar een bergje met tent het middelpunt vormde van een ganzevoet (die overigens onderdeel was van een sterrebos, heel ingewikkeld, typisch rococo);
2. Een heel duidelijk voorbeeld: Poppenroede Ambacht, aan de Seisweg buiten Middelburg. Vanuit een koepel aan de weg keek men door drie lanen de tuin in. Deze keken overigens niet op het huis.
(zie voor afbeeldingen H.W.M. van der Wijck, Het Arkadisch Walcheren getekend door Jan Arends 1770-1790, Alphen aan de Rijn 2001).
Er zijn vast nog meer voorbeelden (vgl ook de zevensprong op Vilsteren, die begint ook zomaar ergens in de tuin).

Dit roept bij mij trouwens de vraag op naar de ontwikkeling van de ganzevoet: eerste fase was een ganzevoet voor het huis (zie het Loo, Holl. Klassicisme), daarna kwam die ook achter het huis voor (bijvoorbeeld op Rijnsburg bij Oostkapelle ca 1730, te typeren als régence) en uiteindelijk kon de ganzevoet heel ergens anders in de tuin opduiken zonder dat een zicht op het huis er deel van uitmaakte (rococo). Dit kan aansluiten bij de steeds "losser" wordende omgang met assenstelsel en diagonalen in de formele tuin. Zomaar een theorietje. Klopt deze fasering?

PARK MEERWIJK: Manifest van de Amsterdamse School (23-dec-2005)

Stootte op de tentoonstelling ' PARK MEERWIJK: Manifest van de Amsterdamse School', in Museum Kranenburgh (Bergen NH) ; nog t/m 12-feb-2006.

'Met de komst van het villapark Meerwijk in Bergen NH diende zich een nieuwe architectuurstijl aan: de Amsterdamse School. Met de villa's van de architecten, Staal, Margaret Kropholler, Piet Kramer, La Croix en Blaauw was Park Meerwijk een in steen gemetseld manifest van deze nieuwe stroming. In aard en omvang is dit villapark uitzonderlijk goed gedocumenteerd. Het rijke bronnenmateriaal bestaat uit de archieven van Staal (NAi), de deels niet eerder gepubliceerde foto's van de beroemde architectuurfotograaf Bernard Eilers uit 1918 en de vele recensies in de pers. Naar aanleiding van de verschijning van de gelijknamige publicatie is er een tentoonstelling samengesteld uit het vele materiaal dat bij het onderzoek naar Park Meerwijk naar boven is gekomen. De historische foto's worden aangevuld met unieke kleurenfoto's van de interieurs van de huizen, die voor het boek zijn genomen door Theo Baart'

't Zei mij niets, dus maar eens opgezocht in de Gids voor de Nederlandse Tuin- en Landschapsarchitectuur, Deel West. Daarin staat o.a. '...tuinhistorisch bijzonder interessant...' en 'De tuinen vallen daarmee, evenals de huizen onder de Nieuwe Kunst en specifiek onder de Amsterdamse School en zijn te beschouwen als een zeldzaam voorbeeld' (info die ook te vinden is in de database TUiN).

Als tuinarchitect staat J.F. Staal aangegeven. Vind niets over hem in de boeken, maar wel op de site van 'Dood in Nederland' onder Jan Frederik Staal (1879-1940). JH

Opleiding 'Tuinkunst en Parken' (20-dec-2005)

Dit najaar is voor de 2de maal de 1-jarige opleiding Tuinkunst & Parken gestart. Details betreffende deze opleiding zijn via de website van Hogeschool van Utrecht te achterhalen.

Maar mogelijk sprekender is een artikel in Tuin & Landschap 2005, nummer 23. Hierin een mooie impressie van de opleiding, zijn inhoud en de deelnemers gedurende een excursie op Rhederoord (De Steeg/Rheden) (met dank aan Piet van der Eijk voor het scannen en mailen van dit artikel) ; pagina 1, 2, 3 JH

'Grote Historische Provincie Atlassen' (20-dec-2005)

In Cascade Nieuwsbrief 8 worden de 'Grote Historische Provincie Atlassen' vermeld. Kijk zeker ook op de site van Uitgeverij Nieuwland ; met meer info, voorbeelden van de kaarten (onder Titels) en per deel t/m 31 december € 10,- korting ; dus haast u.

de Wandelwinkel vermeldt 'De atlassen werden in 1989 door de niet meer bestaande uitgeverij ROBAS uitgegeven, maar zijn al zo'n 14 jaar niet meer leverbaar. De groene atlassen van ROBAS leveren antiquarisch inmiddels tweehonderd tot driehonderd euro per stuk op. De nu nieuw uitgegeven atlassen hebben een kleiner formaat en passen daardoor beter in de boekenkast. Ze zijn dikker geworden en het omslag is ook gewijzigd' JH

Reacties:

Carla Oldenburger:
Het is voor historisch geïnteresseerden landschaqpsdeskundigen een groot goed dat deze atlassen met kaarten van rond de eeuwwisseling van 1900 weer opnieuw worden uitgebracht. Het zou misschien een goed idee zijn als we als Cascade ook bij deze uitgeverij zouden pleiten voor een heruitgave van de Topografisch Militaire Kaaart (TMK) uit ca. 1850, en dan eveneens op een schaal van 1:25.000? Als veel mensen reageren op dit voorstel, kunnen we contact opnemen.

Hans Renes:
Wel jammer van de vouw in het midden. Er schijnt intussen nog een derde uitgever (De 12 Provincïen) met een heruitgave van deze kaart bezig te zijn.

Jan Holwerda:
Dat van Uitgeverij 12 Provinciën klopt. Verkrijgbaar is Noord-Holland. 75 kaartbladen en 165 pagina's, dus ook deze zal met vouw zijn.

Zojuist verschenen (11-dec-2005)

Stokroos, Meindert. Fonteinen in Nederland: Historische watervoerende monumenten. Zutphen, 2005. Gebonden, 159 pagina's. Ill. Prijs € 34,95.

Fischer, Pieter M. Ignatius en Jan van Logteren, beeldhouwers en stuckunstenaars. Bezorgd door E. Munnig Schmidt. Gebonden uitgave, 24 x 29 cm, 480 pagina's met 450 illustraties, deels in kleur. Prijs € 59,50.

Tuinhuis 't Spijck te Harmelen gerestaureerd (11-dec-2005)

Vorige maand was ik betrokken bij de "weer in gebruik stelling" van het tuinhuis bij "Kasteel Harmelen". Tot 1913 heeft er bij Kasteel Harmelen een bijzonder mooi bewerkt tuinhuis gestaan. Dit werd in 1913 geveild en gekocht door de boer die woonde in de boerderij behorend bij het kasteel. Deze boerderij was in 1846 samen met het koetshuis, in opdracht van Vrouwe Helena C.L. van Beusechem, weduwe van de Heer van Kasteel Harmelen, J.C.de Joncheere, naar de overzijde van het aan het kasteel langslopende riviertje "De Bijleveld" verplaatst. Ongeveer tegelijkertijd liet Vrouwe Helena een landschapspark aanleggen, een tuinhuis bouwen, een duiventoren bouwen en het kasteel met een toren met neo-gotische hal verrijken. Het tuinhuis zal dus eertijds een opvallende plaats in het nieuwe landschapspark hebben gehad, maar waar het precies heeft gestaan is niet bekend. Sinds 1913 is het bij de boerderij aan de overkant van de Bijleveld geplaatst.

In 1999 hebben verschillende familieleden van de boerenfamilie die destijds het tuinhuis kocht en overplaatste naar de boerderij, zich het lot van het tuinhuisje aangetrokken. Zij richtten een stichting op met als doel het tuinhuis te restaureren, het goed te onderhouden en het terug te plaatsen naar de plaats waarvoor het gemaakt was, het landschapspark van Harmelen. Het huisje is nu te vinden tegenover het "kasteel", op een eiland met uitzicht over het water, en te zien vanaf de openbare weg.

In een brochure die voor deze gelegenheid werd uitgegeven, heb ik wat gefilosofeerd over de mogelijke architect van het tuinhuis. Wim Meulenkamp had al eerder in zijn folly-boek gesuggereerd dat het best wel eens door Zocher jr. ontworpen zou kunnen zijn, aangezien het veel gelijkenis vertoont met een van de tuinhuizen van Elswout, welke door Zocher werd ontworpen. Ook denkt men gauw aan Zocher omdat er ook sprake is van het tegelijkertijd ontwerpen van een landschapspark en de nabijheid van het park van Linschoten waar ook Zocher heeft gewerkt. Toch zou men theoretisch ook nog aan een ander kunnen denken, namelijk aan Gijsbert van Laar, die in Harmelen geboren is en in 1829 in Oudshoorn (bij Alphen aan de Rijn) is overleden. Hij zou misschien al voor zijn overlijden (eind jaren twintig van de 19de eeuw) een opdracht hebben kunnen ontvangen, die pas zo'n 10 tot 15 jaar later werd uitgevoerd. Normaliter denk je niet aan zo'n oplossing, maar het is natuurlijk wel heel toevallig dat we hier te maken hebben met een tuinhuis in het dorp waar Gijsbert van Laar geboren is. In zijn "Magazijn..." zijn overigens geen voorbeelden te vinden die lijken op het tuinhuis van Harmelen. Heeft iemand een idee, na het bestuderen van de foto van dit tuinhuis, wie de architect zou kunnen zijn? Te denken valt ook natuurlijk aan S.A.van Lunteren die in Utrecht ook verschillende neo-gotische bouwwerken op zijn naam heeft staan. Wie kan meer ideeën aandragen? CO

Reacties:

Jan Holwerda:
Zeer zeker ook even op de site van Tuinhuis 't Spijck kijken. Deze kent o.a. foto's van de toestand van voor de restauratie en overplaatsing.

'Landschap bij Beekhuizen', D.J.T. Kerkhoff (1814) (6-dec-2005)

Een persbericht van het Gelders Archief vermeldt de aankoop een unieke historische tekening van Daniel Johannes Torman Kerkhoff (1766-1821). Het gaat om een tekening van een landschap bij Beekhuizen (Velp ten oosten van Arnhem) in zwart houtskool, pen en zwarte inkt en waterverf, opgehoogd met wit en 'gum arabic', van 1814.

Het is een gezicht vanuit het noorden, stroomafwaards, op de salon in het park Beekhuizen ; bijzonder omdat andere bekende beelden meestal de salon, met de grote waterval, vanuit het zuiden laten zien. Dus een gezicht stroomopwaards (meer). JH

Reacties:

Carla Oldenburger:
Als reactie op bovenstaande mededeling over de tekening van Kerkhoff, zou ik graag nog iets anders willen opmerken. Meestal zijn de bomen en struiken op tekeningen en prenten gefantaseerd of onduidelijk weergegeven, dwz kan men geen soorten onderscheiden. Heel vaak gok ik bij een dergelijk gebladerte als op deze tekening (als blad en stam en vertakking dus niet echt heel duidelijk zijn) op een es. Helemaal fout dus. Heel leuk dat hier dus duidelijk sprake is van berken.

Jan Holwerda:
Ik was op zoek naar de afbeelding als in de weblog van Willem Overmars van 31-Dec, want ik heb 'm ergens eerder gezien. Kom ik ineens een kleine zwart-wit afbeelding van de tekening van Kerkhoff tegen. In 'De Nederlandse Buitenplaats' van Jhr. Dr. H.W.M. van der Wijck, pag. 267. Met ondertitel 'Beekhuizen theesalon, aquarel D. Kerkhoff. Part. coll.'

Willem Overmars:
Om even te reageren op Carla's punt over herkenning van boomsoorten. Op de plaat van Kerkhoff zijn het inderdaad berken. Essen zouden daar op het onvruchtbare zand niet thuishoren. Op de andere prent, die met de waterval staan ook berken. Daarnaast staan er fijnsparretjes op (makkelijk te herkennen als kerstboompjes). Het donkere struikje net boven de naam Michael is een jonge els. Niet dat enig detail goed te determineren is, maar wel aan wat vogelaars noemen " general shape and behaviour" , gecombineerd met het gegeven dat de randen van zulke kwelwaterrstroompjes heel karakteristieke plekken zijn voor elzen om zich te vestigen

Joost S.H. Gieskes:
Ik neig naar de grouwe abeel (Populus canescens). Die vlekken op de stam doen wel aan berken denken, maar de gr.abeel kent dat ook. Bovendien worden berken niet zo groot, tenzij er van de perspectief niets deugt.

Logo Tuinhistorisch Genootschap Cascade (6-Dec-2005)

Het logo van Tuinhistorisch Genootschap Cascade zal gebaseerd zijn op deze afbeelding.

Reacties
Carla Oldenburger (11-Dec-2005)
Inderdaad dat is zo. De vormgeefster, een jaar of tien geleden, heeft een copie van deze (toen ongekleurde) prent als voorbeeld gehad. De titel van de prent luidt officieel: "La grande cascade a Biljoen [Beekhuizen]. Vue de pres". De prent is gedateerd ca. 1790. In Speciale Collecties Wageningen zijn ongekleurde prenten aanwezig. Deze gekleurde prent heb ik gevonden op de website van De Warande, de website van Trudi Woerdeman en Willem Overmars. Of zij over het origineel beschikken of dat zij in een archief een foto hebben gemaakt, weet ik niet.

Trudi Woerdeman (29-Dec-2005)
Ja, van het begin af aan is dit de cascade waarnaar het genootschap is genoemd. Destijds waren ons alleen nog de gedrukte zwart-wit prenten bekend.
In de topografische collectie van de Arnhemse Musea bleek zich deze (oudere) gekleurde prent te bevinden.
Heel leuk natuurlijk, maar het leukste komt nog.
Rechts onder de tekening staat :J.G. Michael architect.
Eindelijk dus het bewijs dat Michael ook in Beekhuizen gewerkt heeft, niet alleen op Biljoen.
Links staat Christiaan Hennig .... fecit.
Als je nou de latere zwartwit prenten bekijkt, opgedragen aan en veranderd voor het bezoek van een prinses zusofzo, dan zie je dat bij het veranderen van de plaat de woorden Michael architect weggepoetst zijn. Er zijn nog net wat kriebeltjes te zien.

De afbeeldingen waaraan Trudi Woerdeman refereert zijn nu aangeleverd en illustreren haar reactie perfect: La grande Cascade a Biljoen Vue de pres (kleur) (Gemeentemuseum, Arnhem) Vue de la grande Cascade a Biljoen (zwart-wit). De cascade in kleur is opnieuw gescand door Willem Overmars (verwerkt in bovenstaande link ; een download zal echter even duren). En de naam J.G. Michaël is hierbij ook nog maar eens duidelijk !!

hits

Weblog Tuinhistorisch Genootschap Cascade - 2005